Yok Etmek ya da Yok Etmemek: İşte Bütün Mesele Bu!

Murad TİRYAKİOĞLU tarafından kaleme alınan bu yazı EKOIQ Dergisinin (73. Sayısında) Kasım-Aralık 2017 nüshasında yayımlanmıştır.

İktisatçılar için ülke ekonomisi ile ilgili en önemli göstergelerden biri, iktisadi büyümedir. İktisadi büyü­me, bir yılda, bir ülkede üretilen mal ve hizmetlerin parasal değerinin ge­çen yıla oranla artışını (ya da tam tersine, ekonomik küçülme duru­munda, azalışını) ifade etmektedir. Buna karşın iktisadi kalkınma ise, iktisadi büyümeden farklı olarak okuma-yazma oranı, okullaşma ora­nı, öğretmen başına düşen öğrenci sayısı, doktor başına ve yatak başı­na düşen hasta sayısı, bebek ölüm oranları, ortalama yaşam beklentisi, kişi başına enerji tüketimi gibi gös­tergeler vasıtasıyla yaşam standart­larının gelişimini ifade eder. Bir di­ğer ifade iktisadi büyüme nicel bir gelişmeye işaret ederken iktisadi kalkınma hem nicel hem de nitel bir gelişmeyi anlatır.

Kaynakların Yenilenebilirliği ve Sürdürülebilirliği

Çok boyutlu bir süreç olarak iktisadi kalkınma, 1970’li yıllardan başlayarak çevreyi, doğal kaynakla­rı, toplumu da dikkate alan bir bo­yut daha kazanmış ve sürdürülebi­lir kalkınma üzerine hem akademik ve hem de idari çalışmalar ağırlık kazanmıştır. Ülkeler doğal kaynak­ların sınırsızca yok edildiği üretim faaliyetleri yerine kaynakların yeni­lenebilirliğini ve sürdürülebilirliğini esas alan politika yaklaşımlarına ağırlık vermişlerdir.

Bu kapsamda dikkat çekici uy­gulama ve örneklerden birisi ise, çevresel aşınmayı dikkate alan milli gelir hesaplamasıdır.

OECD tara­fından Çevre Uyumlu Safi Yurtiçi Hâsıla (Enviromentally Adjusted Net Domestic Product-eaNDP) ve bağlan­tılı olarak Yeşil Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla/GSYİH (Green-GDP) kavramları tanımlanmaktadır. GSYİH’nin serma­ye aşınma payından arındırılmış de­ğerinden “kaynakların tükenme ma­liyeti” düşüldüğünde Çevre Uyumlu Safi Yurtiçi Hasılaya ulaşılmaktadır. Bu elde edilen sonuçtan “çevresel tükenme maliyeti” düşüldüğünde ise gerçek GSYİH’ye ulaşılmaktadır.

Örneğin Endonezya’nın 1971-1984 arası iktisadi büyümesi yıllık ortalama %7,1 olarak gerçekleşmişken, çevre­sel etkilerden arındırıldığında ger­çek büyümenin %4’e kadar düştüğü görülmektedir. Çin, Meksika, Kosta Rika gibi ülkelerde de benzer şekil­de hesaplamalar yapılmış olmasına karşın, dünyada sadece Hollanda ve Norveç’in bu hesaplamaları düzenli olarak yaptığı bilinmektedir.

Gelişmekte olan ülkeler ağırlıkla işsiz­lik, fiyatlar genel düzeyindeki yüksel­meler, dış ticaret açığı ve teknolojik gelişme sorunlarına odaklandıkları için ekonomik faaliyetlerin çevresel etkileri ve maliyetleri gözden kaçırıl­maktadır. Oysaki gelişmekte olan ül­keler geriden gelenlerin avantajını kullanarak gelişmiş ülkeleri çevresel politikalarda da yakalayabilir. Düşük karbon ekonomisine geçişi, mevcut ekonomik sorunların çözümüne iliş­kin çabalara dahil edebilen gelişmek­te olan ülkelerin, doğal kaynakları tüketmeden, sürdürülebilir bir çevre ve ekonomi politikasıyla ideal büyü­me rakamlarını yakalaması zor ama mümkündür.

Yeter ki iktisadi büyümeyi ve kalkın­mayı sağlamak için yok etmek ile yok etmemek arasındaki seçimi yapabilsin­ler…

İşte bütün mesele bu!